سنگ‌نوشته تازه کشف شده جاغوری افغانستان ‘مربوط به دوره زبان باختری است’
ریاست اطلاعات و فرهنگ می گوید که امکان دارد این کتیبه‌ها غیر قابل انتقال باشند
مقام‌های محلی ولایت غزنی در جنوب افغانستان تایید کرده‌اند که سنگ‌نوشته منطقه سیاه زمین ولسوالی جاغوری “مربوط به دوره زبان باختری است.”
ادریس وفا، سرپرست اطلاعات و فرهنگ ولایت غزنی به محمد پاکنیا، خبرنگار بی‌بی‌سی در غزنی تایید کرده که براساس یافته آنان این سنگ نوشته “اصلی و مربوط به دوره باختری است.”
او گفت که آنان این موضوع را رسما به کابل و ولسوال جاغوری اطلاع داده است. قرار است هیأت باستان‌شناسی به محل اعزام و این سنگ‌نوشته رسما ثبت و برای نگهداری آن اقدام شود.
به گفته آقای وفا قدامت سنگ‌نوشته بر می‌گردد به دوره باختری و ارزشمند است.
او گفت تیم فنی بزودی این سنگ‌نوشته را بررسی خواهد کرد، اگر امکان انتقال آن باشد، این سنگ‌نوشته برای حفظ و نگهداری انتقال داده خواهد شد و اگر قابل انتقال نباشد در محل کنونی، ثبت و نگهداری خواهد شد.
به گفته او تیم فنی تحقیق لازم را خواهد کرد و ممکن که این محل باستانی باشد که تاکنون ثبت نشده است.
زبان باختری یا بلخی از زبانهای ایرانی شرقی بود که مردم ‘باختر یا تخارستان ‘ در دوره‌های کوشانیان و یفتلیان بدان سخن می‌گفتند. این زبان با زبانهای ایرانی میانهٔ سغدی، خوارزمی، و پارتی پیوند نزدیکی دارد.
- وزارت شهرسازی افغانستان مسجد جامع هرات را بازسازی می‌کند
- مداین صالح؛ شهری ‘خاموش و نفرین‌زده’ در بیابان‌های عربستان
این سنگ نوشته چگونه کشف شد؟
برای اولین بار این موضوع توسط حفیظ شریعی (سحر)، محقق افغان مطرح شد. او بتاریخ ۱۷ مه در صفحه فیسبوک خود از این سنگ‌نوشته خبرداد و نوشت که “سنگ‌نوشته‌ای به خط و زبان باختری در سیاه‌زمین جاغوری کشف شد.”
او در باره روند کشف این سنگ‌نوشته، نگاشته که “چندی پیش مطالبی را زیرعنوان ‘سنگ‌نگاره‌های ارزشمند’، نشر می‌کردم که دوستی به نام ‘روح‌الله جوادی’ عکسی را از سیاه‌زمین جاغوری فرستاد. این عکس با خط کهنی نوشته شده بود. این سنگ‌نوشته را معرفی کردم.”
او افزوده که ‘علی محمدی’ از فرانسه با او تماس گرفته که عکس را برای دکتر ‘کورن’، استاد زبان‌شناسی زبان باختری و دیگر زبانهای کهن شرقی فرستاده است و ایشان از دیدن این عکس شگفت‌زده شده است. دکتر کورن این عکس را برای پروفسور نیکلاس سیمز-ویلیامز، متخصص زبانهای سغدی و باختری و استاد انگلیسی در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی (SOAS)، دانشگاه لندن، فرستاده بود.
آقای شریعتی نگاشته که چند روز بعد استاد ‘علی محمدی’ پاسخ پروفسور نیکلاس سیمز-ویلیامز را این گونه پس فرستاد: “این کشف هیجان‌انگیز را تبریک می‌گویم! عکس‌ها عالی‌اند و من قادر بخواندن تمامی حروف آن شدم؛ اما همه چیز را نفهمیدم؛ زیرا چند کلمه ناشناخته در آن است و حروف‌هایی را در اخیر هر جمله کم دارد. البته به طور روشن این سنگ‌نوشته مربوط به دوران زبان باختری است. به احتمال زیاد باید در سال ۵۳۵ مطابق ۷۵۷ میلادی نوشته شده باشد.”بگذر از پست فیسبوک شماره از Mohaiuddin
Mohaiuddin
او افزوده که “نام نویسندهِ تصدیق‌کننده نیز نام باختری است که ‘باگیتز’ باشد. مهم‌تر و جالب‌تر از همه ذکر نام ‘فروم‌کیسر’ به عنوان پسر شاه معرفی شده است. در این تاریخ شاه معروف زنده نبوده است و او در سال ۷۴۵ میلادی وفات کرده است. ‘بگیتز’ شاید پسر ارشد ایشان بوده باشد. این نام شاه است که تا قرن هشتم میلادی در مناطقی از آسیای‌میانه و افغانستان امروزی حکم‌روایی می‌کرده است.”
بعد از آقای سحر، محی الدین مهدی، محقق افغان بتاریخ ۲۵ مه در صفحه فیسبوک خود آنرا “کشف مهم” خوانده و نگاشته که “سه سنگ‌نبشته به خط و زبان باختری (بلخی)، از ناحیه‌ای ‘سیاه زمین’ جاغوری کشف گردیده است.”
او افزوده که مطابق سنتی که زبان‌شناسان در قرن نوزدهم بنا نهادند، زبان‌هایِ ایرانی سه مرحله تکاملی را پشت سر گذاشته که شامل زبانهای ایرانی دوره‌ای کهن، زبانهای ایرانی دوره میانه و زبانهای ایرانی دوره جدید است و زبان ایرانی میانه دربرگیرنده زبانهای سغدی، خوارزمی، سکایی میانه و زبان باختری یا بلخی است.
آقای مهدی افزوده که نام زبان باختری را اول بار پروفسور والتر هنینگ (۱۹۰۸- ۱۹۶۷) بر زبان کتیبه‌ا‌ی سرخ کوتل گذاشت. چون این کتیبه نخستین سند به زبانی بود که تا آن زمان (یعنی١٩۵٧م) ناشناخته بود. با آنکه پیشنهاد دیگر برای نام‌گذاری این زبان، ‘زبان بلخی’ بود؛ ولی زبان شناسان به احترام هنینگ، پیشنهاد او را پذیرفتند.
این محقق افغان افزوده که “این زبان، زبان رسمی دربار کوشانی‌ها بود؛ و در بخش‌هایی از شمال آمودریا، شمال هندوکش، مناطق مرکزی افغانستان کنونی (هزارستان یا هزاره‌جات کنونی)، مناطق شرق افغانستان کنونی (خیبر پشتونخوا، وادی توچی و بنو) و متهورا و جاهای دیگر پنجاب گویشور(گوینده) داشت.”
آقای مهدی افزوده که “تاکنون حدود ١٣۵سند مستقل به این زبان بدست آمده؛ که مهمترین و مفصل‌ترین شأن کتیبه‌های سرخ کوتل، رباطک، و دست نوشته‌های است که از شمال افغانستان (روی دو آب، کهمرد، خوست) بدست آمده است. اما کشف کتیبه‌های ارزگان، ناهور، جغتو، یکاولنگ، و اینک کتیبه‌های سه گانه‌ای سیاه زمین جاغوری (که عموماً در هزارستان موقعیت دارند)، نظر ما را که گویش هزاره‌گی بازمانده‌ا‌‌ی یکی از گویش‌های زبان باختری یا کوشانی است، ثابت می‌کند.”
آقای مهدی در بخشی از پست فیسبوکی‌اش پیامی از غلام جیلانی داوری، باستان شناس و زبان شناس افغان مقیم آلمان را گنجانده که آقای داوری در آن گفته: “از کشف این سنگ‌نوشته توسط دوستی آگاه شدم و عکسی که از طریق اینترنت منتشر شده است قابل استفاده نیست. با وجود آنهم توانستم نام ‘فروم کیسار’را بخوانم. اگرعکس بهتری در اختیارم قرار گیرد، امیدوارم بتوانم خوانش کامل این سنگ نبشته را ارائە کنم.”
